Als er existentiële vragen op je pad komen als CEO of bestuurder

In de (coach)praktijk van SMC komen wij nog wel eens bestuurders tegen met existentiële vragen. Als je met levensvragen geconfronteerd wordt, zijn er grofweg drie reacties mogelijk: fight, flight of freeze. Soms proberen executives dergelijke vragen te negeren of weg te duwen. Levensvragen zouden hun effectiviteit alleen maar in de weg zitten en hun prestaties niet ten goede komen. Existentiële vragen kunnen verlammend werken; de toekomst lijkt leeg. Vaker evenwel gaan de bestuurders met wie wij in contact komen de confrontatie aan en komen ze er sterker uit, voor zichzelf en voor anderen.

Je raakt aan de grondtonen van je leven

Existentiële vragen raken de grondtonen van het bestaan en komen op als je te maken krijgt met ziekte of dood, met de geboorte van een kind of juist als kinderen het huis uit gaan, met overspannenheid of burn-out of bij een relationele breuk. Levensvragen kunnen zich ook voordoen als je een gevoel van onbehagen ervaart of van verveling en zinloosheid, als je in een andere levensfase belandt of als je het idee hebt iets anders te willen, ook al weet je nog niet precies wat. Telkens gaat het om kwesties als: hoe stel ik mij in op deze nieuwe situatie, wie wil ik zijn, wat wil ik doen en met wie of voor wie, hoe, waar en waartoe?

Hoge kosten als je voor levensvragen wegloopt

Eerste reacties op blootstelling aan een situatie die existentiële vragen oproept kunnen stress of onrust zijn. Misschien word je wel sneller boos, stel je je dominant op of juist heel passief. Misschien probeer je de toestand waarin jij je bevindt en die zulke fundamentele vragen aan jouw bestaan stelt nog te ontkennen. Je duikt, sluit je ogen en negeert wat zich onherroepelijk aan je voordoet. De gevolgen van ontkenning blijven zelden beperkt tot de privésfeer en raken ook je werk als bestuurder of directeur. Misschien maken ze je minder scherp, of sneller vermoeid, of onverschilliger of schiet je juist in de control modus. Wellicht ook ga je juist compenseren of sublimeren en word je onuitstaanbaar dominant. De kosten hiervan lopen op. Om te beginnen lek je energie, neemt jouw effectiviteit af, loopt jouw aanzien in de organisatie een deuk op en heb je kans je positie of zelfs baan te verliezen. Ook voor anderen zijn de kosten hoog. Jouw afdeling of onderneming krijgt niet meer de sturing en aandacht die nodig is, de omzet en de winst kunnen dalen en medewerkers, collega’s, klanten en andere stakeholders zijn jou kwijtgeraakt. Bovendien kan de continuïteit van het bedrijf in gevaar komen omdat je niet tijdig anderen inwerkt en afstand neemt, waardoor potentiële opvolgers vertrekken en slechtere kandidaten blijven.

Aanvaard je gedachten en gevoelens

Maar zover hoeft het helemaal niet te komen. Als levensvragen zich voordoen, is allereerst zelfcompassie nodig. Zelfcompassie bestaat volgens Kristin Neff (Texas University) uit drie elementen. Allereerst Self kindness, mildheid voor jezelf en niet te snel denken dat je faalt of tekortschiet. Hier gaat het om de aanvaarding dat je het even niet weet, dat je leven onzeker, hachelijk is. Zelfcompassie houdt ook in dat je beseft dat het leven niet maakbaar is, dat er nu eenmaal dingen misgaan, dat jij niet de enige bent die met dit soort vragen zit, ook al lijkt het dat het bij anderen allemaal beter gaat en dat zij zoveel zekerder zijn. Dit aspect noemt Neff common humanity. Tot slot betekent zelfcompassie dat je je gevoelens en gedachten neemt zoals ze zijn, je negeert ze niet, maar zwelgt evenmin in zelfmedelijden. Dit is het element van acceptatie.

Vanuit de aldus beschreven houding van zelfcompassie kun je actief aan de slag met zingeving, dat proces dat klinisch psycholoog en psychotherapeut Martin van Kalmthout verstaat als ‘het leven in een dusdanige context zetten dat je ermee om kunt gaan’.

Maak werk van een persoonlijk statuut

Zelfcompassie waarbij je jouw gedachten en gevoelens aanvaardt, vormt dus de basis voor het werk dat je vervolgens te doen staat als levensvragen zich opdringen. Levensvragen komen vaak op bij een crisis, een woord uit het Grieks dat daar de betekenis heeft van scheiden, schiften, beslissen. Met andere woorden, als je geconfronteerd wordt met existentiële vragen, is het zaak onderscheid te maken tussen wat ertoe doet en wat niet, tussen wat voor jou werkelijk belangrijk is en wat onecht is. Je moet dus aan het werk en een belangrijk onderdeel van dat werk is helder krijgen wat jouw persoonlijke statuut is. Wat zijn jouw belangrijkste waarden in het leven? Wat drijft jou en waar heb je behoefte aan? Ga je voor winst, voor groter en meer, voor vriendschap, voor empathie, voor de wereld beter maken, voor innige relaties, autonomie et cetera? Door welke combinatie van drijfveren laat jij je leiden en hoe authentiek ben je daar eigenlijk in? Zijn het werkelijk jouw behoeften of heb je altijd gevonden dat het jouw behoeften moesten zijn?

De toegang tot een dergelijk statuut is ‘leven vanuit de eigen diepte’. Etty Hillesum (‘De nagelaten geschriften van Etty Hillesum 1941-1943’, 1986) gebruikt daarvoor het woord hineinhorchen. Daarmee bedoelt ze beluisteren wat er opstijgt uit jezelf. Veel van wat mensen doen blijkt, aldus Etty Hillesum, toch imitatie of ingebeelde plicht of valse voorstellingen van wat je als mens moet zijn. Stephen Covey formuleert het als volgt: ‘Ga op zoek naar je innerlijke stem en inspireer anderen om die van henzelf te ontdekken’ (‘The 8th Habit. From Effectiveness to Greatness’, 2004).

Een zinvol bestaan voldoet volgens de Amerikaanse psycholoog Martin Seligman aan de volgende drie eisen: je doet dagelijks iets dat in jouw beleving een hogere betekenis heeft, je hoort bij een groep mensen of organisatie die jou als persoon overstijgt en de resultaten van wat je doet zijn nuttig. Deze drie pijlers voor een zinvol leven en zinvol werk kun je op het spoor komen door het volgende lijstje vragen en opdrachten af te werken:

• Welke drijfveer of kernwaarde begeleidt mijn leven?
• Bepaal je eigen waarden en verlangens.
• Definieer je rollen (in werk, gezin, familie, vriendschap, sociale contacten).
• Bepaal hoe deze rollen je afgaan.
• Ga na wat je in jouw rollen kunt bereiken vanuit je eigen waarden.
• Formuleer je persoonlijk statuut en schrijf dit op.
• Sluiten mijn huidige rollen aan op mijn statuut?
• Zoek uit wat dit betekent voor je huidige rollen.
• Beslis hoe je verder gaat en wat je vervolgacties zijn.

Als je werk maakt van bovenstaande vragen en opdrachten en ze tot een geheel hebt verwerkt, heb je jouw persoonlijke statuut geschreven.

De opbrengsten zijn het waard

Een dergelijke exercitie om dichtbij je eigen beginselen en kernwaarden te blijven draagt bij aan authentiek leven, dat wil zeggen trouw aan jezelf, waarin je de kalmte hebt om het onvermijdelijke te aanvaarden, de moed om te veranderen wat in jouw vermogen ligt en de wijsheid om tussen beide te onderscheiden (Franciscus van Assisi). Authentiek leven vergroot je weerbaarheid, wendbaarheid en veerkracht. Trouw aan jezelf vormt de solide basis voor persoonlijk leiderschap dat zich uit in kennis van je eigenheid, potentieel en beperkingen en dat dienstbaar is aan de mensen om je heen, zowel privé als professioneel. Als executive coaches van SMC helpen wij daar graag bij.